Spermatazoid bilan tuxumdon 
uchrashgan hujayra bachadonga 
o'rnashishi (implantatsiya), 
homilaga aylanishi va uning 
deyarli barcha organlarining 
shakllanishi davri. Odatda 1- 
trimestr oxiriga kelib homila 
uzunligi 9 sm ni tashkil etadi. Saboq.Moy.Su saytidan olingan. Birinchi trimestrda ayollarning 
ko'krak shakli va razmeri o'zgara 
boshlaydi, undan tashqari ko'krak 
tomirlari kattalashgandek tuyulib, 
ko'krak uchi to'qroq rangga 
bo'yaladi. Ayrim ayollarda ko'krak 
og'riqlari kuzatilishi mumkin. 
Bularning sababi bo'lajak ona 
ko'kragi sut ishlab chiqarishga 
tayyorgarlik ko'rayotganidadir. 
Birinchi trimestrning eng asosiy 
alomati bu toksikozdir. Deyarli 
70% homiladorlar 1-trimestrda 
toksikozga uchraydi. Ko'ngil 
aynash, qayd qilish, ayrim hidlarga 
nisbatan nafrat, ayrim yeguliklarni 
qumsash yoki aksincha ma'lum 
yegulikdan bosh tortish kabi 
tuyg'ular toksikoz 
namoyondalaridir. Toksikoz 
haqida bu yerda batafsil o'qing 
Birinchi trimestrning 
alomatlaridan yana biri ayolning 
tez charchashi va uyquchiligi. 
Bunday paytda ko'p dam olish 
kerak, homilador ayolning 
yaqinlari unga yetarlicha dam 
olishi uchun sharoit yaratib 
berishi kerak. Ayolning kuniga 
kamida 10-12 soat uxlashi 
homilaga ham foyda keltiriladi. 
Gormonal o'zgarishlar natijasida 
hushdan ketish, yig'lamsirash, 
asabiylashish hollari kuzatilishi 
mumkin. 
Homilador ayolning jismoniy 
holatiga yordam berish, toksikozni 
yenglillashtirish, hazm qilish 
tizimini rivojlantirish maqsadida 
ushbu muddatdan boshlab ayol 
ko'p suyuqlik (suv) iste'mol qilishi 
foydadan xoli bo'lmaydi. 
Homiladorlik aniqlangandan so'ng 
ayol ovqat yeyishiga ahamiyat 
berishi kerak. Vitamin va 
minerallarga boy oziqa homilani 
yaxshi va sog'lom rivojlanishiga 
yordam beradi, undan tashqari 
homilador ayol holatiga ijobiy 
ta'sir ko'rsatadi. Narkotik 
moddalar, spirtli ichimliklar va 
kofeinli mahsulotlarni qabul qilish 
man etiladi. 
Homiladorlikning birinchi 
trimestrida homilaning deyarli 
barcha a'zolari shakllanadi, 
shuning uchun bo'lajak bola 
sog'lom bo'lishi uchun ushbu davr 
juda muhim hisoblanadi. Bu 
davrda dori ichmaslikka harakat 
qiling. Gripp kabi virusli 
kasalliklardan nari bo'ling. Aynan 
bu davrda ona organizmidagi 
kasalliklar homila rivojlanishiga 
salbiy ta'sir ko'rsatish imkoniyati 
katta. 
Birinchi 
trimestrda 
havotirli 
vaziyatlarning 
asosiysi - bu 
qon ketishidir. 
Har xil ayollarda 1 trimestr turlicha 
kechadi. Ayrim ayollarda 
homiladorlik sodir bo'lgan 
qo'shilishning 7-kunida 
arzimagan qon tomchilari 
kuzatilishi mumkin. Bu xavotirli hol 
bo'lmay, bachadonda yangi 
yaralgan homila hujayrasining 
implantatsiyasi (hujayrani 
bachadonga o'rnashishi) sodir 
bo'lganidan dalolat beradi. Agar 
qon chiqishi ko'payib, muntazam 
davom etsa, vrachga murojaat 
qilish kerak. Bu ayol organizmida 
progesteron gormoni yetarlicha 
ishlab chiqarilmayotgani va 
homiladorlik saqlanib qolmasligi 
mumkinligidan dalolat berishi 
mumkin. 
Yana bir xavotirli holat bu 
bachadondan tashqari 
homiladorlik. Bunda homila 
bachadonda emas balki bachadon 
bo'ynida o'rnashadi. Bu ona 
uchun juda xavfli holat. 
Bachadondan tashqari 
homiladorlik alomatlariga qorin 
yoki yon tomondagi qattiq 
og'rishni kiritishimiz mumkin. 
Og'riq birdan boshlanib kuchayib 
boradi. Qon ketishi ham kuzatilishi 
mumkin, lekin og'riq bu asosiy 
alomatdir. 
Bachadondan tashqari 
homiladorlik sodir bo'lishiga 
quyidagilar sabab bo'lishi 
mumkin: 
- jinsiy a'zolarda infeksion kasallik 
mavjud bo'lgani; 
- ayol organizmidagi gormonal 
buzulishlar; 
- toz yoki jinsiy a'zolarda 
operatsiya qilinganligi; 
- bundan oldin bachadondan 
tashqari homiladorlik bo'lgani; 
- homiladorlik tibbiy stimulyatsiya 
(dori yordamida) vujudga kelgani. 
Homiladorlik juda masu'liyatli hol. 
Ayol nafaqat o'zi yoki o'z 
ehtiyojlari haqida qayg'uradi, balki 
bu yog'iga bag'ridagi bolajoni 
haqida ham o'ylab ish tutishi lozim 
bo'ladi. Birinchi trimestr jismonan 
og'ir bo'lishidan tashqari 
psixologik jihatdan ham ayol 
uchun qiyin kechishi mumkin. 
Yaqinlarning har tomonlama dalda 
bo'lishi, uning ehtiyojlarini vaqtida 
qondirishi va unga mehr va 
g'amxo'rlik ko'rsatishi ayol va 
homila uchun bu davrdan boshlab 
juda kerakdir.

Transseksualizm holatida jinsiy 
a'zolar va tana o'z jinsiga xos 
tarzda rivojlanayotgan bo'lsa- 
da, o'zini boshqa jins vakili, 
deya anglash bilan ifodalanadi. 
Transvestizm holatida o'zga jins 
vakilining libosini kiyib, boshqa 
jins vakili sifatida ko'rinishga 
intilish hissi ustivor bo'ladi. 
Hadislarda bayon etilishicha, bu 
hol Janobi Haq qarg'ishiga 
giriftor etadi. Fetishizm o'zga 
jins vakilining kiyimi (ayollar 
siynabandi, ichki liboslari) yoki 
soch tolalari kabilarni qo'lga 
olib, boshqa jins vakilini 
tasavvur etish yo'li bilan kaftaki 
yordamida jinsiy xohish 
qondirilishi. Gerontofiliya 
qariyalarga yo'naltirilgan jinsiy 
mayl. Pedofiliyada esa jinsiy 
mayl bolalarga yo'naltiriladi. 
Efeboliya holatida jinsiy mayl 
o'smir va yoshlarga 
yo'naltiriladi. Intsestofiliyada 
esa jinsiy mayl o'z oila a'zolari 
aka-uka, opa-singillarga 
yo'naltirilgan bo'ladi. Otaning 
o'z farzandlarini zo'rlashidek 
holatlar ham shu jirkanchli 
buzuqlik ko'rinishlaridandir. 
Sadizm jinsiy aloqani 
zo'ravonlik, qiynoq va azoblash 
bilan oshirishdan lazzatlanish 
holati. Mazoxizmda esa, 
aksincha, jufti tomonidan 
azoblanishdan lazzat olinadi. 
Nekrofiliya murda bilan jinsiy 
munosabatda bo'lishga kuchli 
ishtiyoq sezishda o'z ifodasini 
topadi. Saboq.org saytidan olingan. Bu kabi xatarli ruhiy- 
jinsiy aynishlarning qay tarzda 
oldini olsa bo'ladi? Ruhiy-jinsiy 
jihatdan rivojlanishdagi 
buzilishlarning profilaktikasi 
tibbiy va pedagogik nuqtai 
nazardan amalga oshirilishi 
maqsadga muvofiq. 1. Prenetal 
bosqichda, ya'ni bola onasining 
qornidalik davridayoq jinsiy- 
ruhiy rivojdagi buzilishlar kelib 
chiqish oldini olishda 
quyidagilar muhim o'rin tutadi: 
a) homilador ayolni har qanday 
noxush holatlardan, 
stresslardan yiroq tutish lozim; 
b) bo'lg'usi onani turli kimyoviy 
dorivorlar ta'sirotlaridan 
asramoq ham shular jumlasiga 
kiradi. 2. Homila rivojiga salbiy 
ta'sir etuvchi har qanday ruhiy 
o'zgarishlar va kasalliklarni 
imkon qadar barvaqtroq 
aniqlab, o'z vaqtida davolashni 
yo'lga qo'yish lozim bo'ladi. 3. 
Jinsiy-ruhiy shakllanish 
jarayonida har xil bo'lmag'ur 
tasavvur va xom-xayollarning 
o'rni kattaligini anglagan holda, 
ularning mavjudligini ertaroq 
aniqlab, tibbiy pedagogik 
nuqtai nazardan to'g'ri yo'lga 
qo'yish joiz.

Туғруқхонадан бир қучоқ бахт 
билан чиққан ёш она уйга 
қайтди. Шу билан бирга, 
«Болам тўғри 
ривожланаяптими?», «Нега 
кўзини ғилай қилиб 
қарайди?», «Қачон кулади?», 
«Қорни оғрияпти, нима 
қиламан энди?» деган 
хавотирлар билан яшай 
бошлайди. Тиббиёт нуқтаи 
назаридан боланинг тўғри 
ривожланиш кўрсаткичлари 
мавжуд ва уларга кўра ёш 
она ўз фарзандидаги 
ўзгаришларни кузатиб 
бориши мумкин… 
1 ойлик 
Боланинг энг катта эҳтиёжи 
онасининг ёнида бўлиш. 
Психологларнинг фикрига кўра, 
уч ойгача бола ҳар қандай 
ноқулайликдан (совуқ, иссиқ, 
оч қолиш, ёлғизлик) ваҳимага 
тушади. Шунинг учун болани 
кўпроқ қўлга олинг, йиғлаганда 
бағрингизга босинг. 
Қисқа ҳаракатлар бажаради ва 
гапираётган кишининг 
сўзлашишига монанд равишда 
овоз чиқаради; 
Ёрқин ва ялтироқ нарсаларга 
қисқа муддат қараб туради; 
Биринчи табассум; 
Қаттиқ ёки кутилмаган овоздан 
чўчиб тушади ва кўзларини 
пирпиратади; 
Бола қорнига ётқизилганда 
бошини кўтариб, тутиб туришга 
ҳаракат қилади. 
Вазн ортиши ўртача – 600 
грамм. 
2 ойлик 
Ҳаракатланувчи предметга 
тикилади; 
Овоз келган тарафга қарашга 
ҳаракат қилади ва овоз 
эгасини кўзлари билан 
қидиради; 
Ёқимли тарзда айтилган гапга 
табассум қилади; 
Баланд овозларга бироз 
кўникма ҳосил бўлади ва 
диққат билан тинглашга 
уринади; 
Қорнига ётқизилганида 
бошини бир қанча сония тутиб 
туради; 
Кайфияти яхши бўлганда «агу- 
агу» дея «гаплашади». 
Вазни ортиши ўртача – 800 
грамм. Бўйи 2-3 см га узайган. 
3 ойлик 
Ота ва онасини таний 
бошлайди, гапирганда кулади; 
Инжиқланади, норозилик 
билан қичқиради; 
Катталар билан 
«суҳбатлашади», 
мурожаатларга ўз тилида 
жавоб беради; 
Ўйинчоқларни тутади, қўлига 
тушган нарсани оғзига солишга 
ҳаракат қилади; 
Қорни билан ётганда, елкасига 
таяниб бошини кўтаради; 
Ён тарафга ағдарилади; 
Қаттиқ жойга оёғи етди дегунча 
оёқчаларини тираб олади; 
Бошини бемалол тутади, 
қайрилиб қарашга ҳаракат 
қилади; 
Вазн ортиши ўртача 800 грамм, 
бўй 2-3 см га узайган. 
4 ойлик 
Бола онасини таний бошлайди 
(ёки унга ғамхўрлик қилувчи 
одамни) ва у доим ёнида 
бўлишни истайди. 
Яқинлари ва бегоналарнинг 
овозини бир-биридан фарқлай 
бошлайди; 
Қийқириб қўяди; 
Илинган ўйинчоқни бир ёки 
икки қўли билан тутиб олади; 
Болага исмини айтиб мурожаат 
қилинганда, эътибор қаратади; 
Чалқанча ётганда боши билан 
бирга елкаларини ҳам 
кўтаради; 
Баъзи уйинчоқларини «яхши 
кўради», баъзиларини эса унча 
хушламайди; 
Эмганда она кўкрагини ёки 
сўрғичини ўйнайди. 
Вазн ортиши ўртача 750 грамм, 
бўй – 2,5 см. 
5 ойлик 
Катта ва ёрқин расмларни 
диққат билан кузатади; 
ўз тилида нималарнидир 
«гапириб», хушоҳангда 
агулайди; 
уйинчоқ ёки бошқа буюмларни 
тутиб олади, пайпаслаб кўради, 
ўзига тортади, отади; 
бегоналарга эҳтиёткорлик 
билан боқади; 
5-10 дақиқа мобайнида ёлғиз 
ўйинчоқларни ўйнаб ётади; 
думалайди, ўтиришга ҳаракат 
қилади; 
хурсанд бўлганда қўлларини 
кўтариб, қарсак чалишга 
ҳаракат қилади; 
оёғини суради; 
Қўлига тушган нарсани оғзига 
солади. Вазн ортиши ўртача – 
700 гр, бўй – 2 см. 
6 ойлик 
Эшитган овозларга тақлид 
қилишга уринади; 
Сўзларни диққат билан 
эшитади; 
Бегоналардан қочади; 
Ўйинчоқни бир қўлидан бошқа 
қўлига олади; 
Ушлаб олган нарсасини 
тўсатдан отиб юборади; 
Ўйинчоқларни идишга сола 
олади; 
10-20 см узоқликдаги 
ўйинчоқни олиш учун 
эмаклайди; 
Майда буюмларни бош ва 
кўрсаткич бармоғида худди 
пинцет билан тутган каби 
тутади. 
Бола ўрнида бемалол у ёндан- 
бу ёнга ағдарилади, ёки бир 
нарсаларни тутиб ўрнидан 
туришга ҳаракат қилади, 
йиқилиб, лат ейишнинг олдини 
олиш учун уни қисқа муддатга 
ҳам қаровсиз қолдирманг! 
Вазн ортиши ўртача 650 грамм, 
бўйи – 2 см. 
7 ойлик 
Кўп сўзларнинг маъносини 
тушунади; 
Онага жуда боғланиб қолган, 
ёнидан кетишини истамайди; 
Кичик буюмларни катталарга 
солишни билади; 
Тик турганда ўз оёқларида 
мустаҳкам туради; 
Мустақил равишда ўтиради; 
Эмаклайди; 
Овқатни қошиқда ейди, 
пиёлада сув ича олади; 
7 ойликдан то 1 ёшга киргунга 
қадар бегоналардан қўрқа 
бошлайди. Унинг биринчи 
тиши чиқиши ҳам мумкин. Вазн 
ошиши ўртача 600 гр, бўйи – 2 
см. 
8 ойлик 
Худди гапираётгандек 
ғўлдирайди; 
«Қўлингни бер», «бошингни эг» 
каби илтимосларни бажаради; 
Рақсга тушади; 
Деворга ёки бошқа тиргакка 
суяниб (қўли билан 
ушламасдан) тик туради; 
Қарсак чалади, қўлларини 
кўтариб ўйнайди; 
Ойнада ўз аксини кўрса 
силайди ёки ўпади; 
Юмшоқ мевани тишлаб олади, 
чайнайди; 
Бегоналарни хушламайди. 
Бола ёлғиз қолишдан қўрқади, 
йиғлайди. Вазн ошиши ўртача – 
550 гр, бўйи – 2 см. 
9 ойлик 
Бурни, оғзи ва танасининг 
бошқа аъзоларини кўрсатади; 
Бармоқчасини барча 
тешикларга тиқади; 
Қоғозни ғижимлайди, йиртади; 
Китобни варақлайди; 
Мустақил равишда ўтиради, 
тиргак тутиб туради, 
эмаклайди; 
Қўлларидан тутганда кичик 
«пружинача» каби ўтириб 
туради. 
Бола ўйинчоқларни сочишни 
ёки идишга солишни яхши 
кўради. Биргаликда қалин 
қоғозли китоблар томоша 
қилинг. Вазни ортиши ўртача – 
500 гр, бўйи – 1,5 см. 
10 ойлик 
Катта одамнинг гапларини 
диққат билан эшитади ва 
тақлид қилади; 
У ҳақда гапирилганда кичик 
қулоқчаларини «динг» қилиб 
тинглайди, уялиб ҳам қўяди; 
Турли ўйинлардан завқланиб, 
қувониб ва ҳаяжонланиб 
кетади; 
Майда буюмларни ўйнашни 
ёқтиради; 
Коптокни тепади, машина 
ўйинчоқларни «юрғизади»; 
Бошқа болаларга нисбатан 
қизиқиши кучаяди. 
Баландликдан қўрқади, уни 
тепага кўтарганда, қўллари 
билан сизни маҳкам тутиб 
олишга ҳаракат қилади. Вазн 
ортиши ўртача – 450 гр, бўй – 
1,5 см. 
11 ойлик 
Ҳайвонларнинг овозига тақлид 
қилади; 
«Бер», «ол», «қўй» каби бўйруқ 
ва илтимосларни бажаради ва 
катталардан мақтов кутади; 
Бошини чайқаганча «ҳа» ёки 
«йўқ», дейди, саломлашиш, 
ташаккур билдириш ёки 
хайрлашишни билади; 
Қошиқни тутиб, ўзи овқат 
ейишга ҳаракат қилади; 
Мустақил юриш ҳаракатини 
ҳам бошлаб юборади. 
Кун тартиби ўзгаради, у энди 
кун давомида бир маҳал – 
тушликдан сўнгра ухлагани 
ётади. 
12 ойлик – 1 ёш 
12 ойлик бола кичик шахсият – 
у ўзига керак бўлган нарсани 
талаб этади, ўз феълини 
кўрсатишга ҳаракат қилади, 
мустақилликка ўргана 
бошлайди. Унинг ёқтирган ва 
ёқтирмаган машғулотлари бор. 
Айнан мана шу дамдан 
бошлаб, унинг феълида 
қайсарлик кўртакларини ҳам 
кўра бошлаш мумкин. 
Мутахассисларнинг фикрига 
кўра 12 ойлик бола кам 
деганда 2-3 та сўзни гапира 
олиши керак. Шунингдек, 12 ой 
мобайнида бола атак-чечак 
юриб ҳам кетади. 
Ҳаракатчанлигини кўпайгани 
боис охирги 11-12 ойларда 
унинг вазни 350 граммга 
кўтарилади, бўйи эса 1 см га 
узаяди. 
Мадина ЛУҚМОНОВА

Фарзанд – ширин неъмат, 
дейишади. Бу исбот талаб 
қилмайдиган ҳақиқат. Ва ҳар 
бир киши ўз фарзанди учун 
мукаммал ота ёки она бўлишга 
ҳаракат қилади. "Ота‑она 
боласига ёмонликни раво 
кўрмайди” – бу ҳам сўзсиз 
исбот талаб қилмайдиган 
ҳақиқатлар сирасига киради. 
Аммо ҳар доим ҳам тўғри 
бўлиб чиқавермайди. Боласини 
ортиқча эркалатиб бошига 
чиқариб юборган она ҳам, 
ортиқча қаттиққўллик 
оқибатида фарзанднинг ўзига 
ишончини йўқолишига сабаб 
бўлган ота ҳам – уларнинг 
барчаси ўз фарзандига 
яхшиликни раво кўрган. Яна 
мақолларимизда 
келтирилишича, "Ҳар нарсада 
меъёр лозим”. 
Мана шу ўй‑фикрлар оғушида 
ўтирар эканман, қизимнинг 
тапур‑тупур югурган оёқ 
товушлари қулоғимга 
чалинади. Ҳаёлларимни бўлган 
бу кичик тўполончига нисбатан 
жаҳлим чиқади. Ва ҳатто унга 
"зараркунанда” тамғасини ҳам 
босаман. 
Ойи, кўчага чиқсам майлими? – 
дейди ўз "тўполон”ларидан 
бехабар қизим. 
Йўқ, ‑ "тўполон”лари учун ўч 
олишга киришаман ундан. 
Нимага? 
Куни билан кўчада санғиш 
керакми? Ундан кўра, тинчгина 
ўтириб китоб ўқисанг 
бўлмайдими? Бирорта фойдали 
иш қилсангчи?!. 
Илтимос, ‑ дея иложи борича 
сўзни чўзади қизим. Худди 
илтимос сўзи узоқ айтилса, 
онасига мўъжизакор таъсир 
қилишига умид боғлагандек. 
Йўқ! 
Нимага шунақа қиласиз? 
Ўзингиз хоҳлаган ишингизни 
қиласиз‑ку, нега менга рухсат 
бермайсиз? 
Яқинда ўқиган китобимдаги 
лавҳа ёдимга тушади. 
"‑ Пеппи, нима қилаяпсан, ‑ 
даҳшатдан бақириб юборди 
Анника, ‑ ҳамма еринг ҳўл 
бўлди‑ку! 
Бунинг нимаси ёмон? – Ҳайрон 
бўлди Пеппи. – Болаларнинг 
ҳаммаси қуруқ бўлиши керак 
деб ким айтди?” 
Бўлажак фарзандингизга 
ҳомиладор экансиз, у ҳақида 
турли орзулар қурасиз. У 
ширингина ва жуда чиройли 
бўлади. Ва албатта, у сизнинг 
айтганларингизга қулоқ солади. 
Фалончининг қизи ёки ўғлига 
ўхшаб ярамас, қулоқсиз 
бўлмайди. 
Уни қўлингизга олганингиздан 
кейин эса дунёдаги энг 
чиройли бола сизники 
эканлигига амин бўласиз. 
Аввалига ширин бўлган онлар, 
бора‑бора қийинчиликка 
айланиб кетади. "Бола қараш 
бирам қийинаканки...” деб 
нолиб қўясиз. Қизиқ, бундай 
онанинг боласи бўлиш 
осонмикин? Фарзанд биз 
ота‑оналар сўзини тез ва 
хархаша қилмасдан бажариши 
керак. Чунки, бу бизга қўлай, 
унинг оламига шўнғиб, нега шу 
хатоликка йўл қўйганини ёки 
тўполон қилганини тушунишга 
ҳаракат ҳам қилмаймиз. 
Шундай қилишни ҳаёлимизга 
ҳам келтирмаймиз. Чунки бола 
биз учун шахсият эмас, кеча 
тухумдан чиққан жўжа. Унинг 
ҳиссиётлари йўқ, унда асаб, 
жаҳл ва шунга ўхшаш 
ҳиссиётлар йўқ. Бу ҳиссиётлар 
фақат кечалари ухламай, 
бешик тебратган, боласини оқ 
ювиб оқ тараган, ўзи емай 
едирган "жафокаш” ота‑онада 
бор. Фақат бола шунча ғалва 
экан, уни туғиб нима 
қилардинг, дегувчи 
топилмайди. 
Қизимни ёнимга чақираман. 
Ота‑оналар қандай бўлишлари 
керак? 
Ҳмм, ‑ деб катталарга хос 
равишда ўйлана бошлайди 
қизим. – Дадалар кўп 
вақтларини ишда 
ўтказмасликлари, болаларига 
кўпроқ вақт ажратишлари 
керак. Чунки дадаларга иш 
муҳимроқ. Оналар эса уй 
бекаси бўлиши ва 
дадалардан кўп пул 
сўрамаслиги керак. 
Ота‑оналар болалари сўраган 
ҳамма нарсани олиб 
беришлари керак. 
Болаларни жазолаш 
мумкинми? 
Ҳа, мумкин. Агар улар ёлғон 
гапирса, масалан, бирор 
нарсани синдириб қўйиб, буни 
синглим синдирди ёки 
мушугим синдириб қўйди, деб 
ўз хатосини бошқага тўнкаб 
ёлғон гапирса. 
Қандай қилиб жазолаш 
керак? 
Бурчакка қўйиш. Жуда ҳам 
ёмонлик қилсалар, баъзан 
уриш мумкин, аммо ҳар доим 
ҳам эмас. 
Қаршимиздаги фарзандимиз 
бўлсада, кичик бир шахсият. 
Унинг ҳам ҳаётга нисбатан ўз 
қарашлари, фикри ва 
истаклари бор. Ҳарқалай сўзсиз 
бошқаларнинг истагини бажо 
келтиришга тайёр турувчи 
робот тарбия қилишни 
истамасак керак. 
Болалигингизнинг энг ширин 
хотираларини ёдга олинг. 
"Бир куни мактабдан чиқиб, 
ўртоқларим билан шаҳримизга 
келган театрга киришни 
мўлжалладик. То театр 
тугагунга қадар, кун кеч бўлиб 
кетди. Уйга борсам, онам 
йиғлаб ўтирибдилар. Юрагим 
шув этиб кетди, ҳозир роса 
ейман калтакни деб ўйладим”. 
Ҳар биримиз бу ҳисларни 
ҳозиргача яхши эсласак керак. 
Аммо шу билан бирга бу 
болалик ҳаракатларимизга 
ёмонлик назари билан қарай 
олмаймиз. Ҳозирда унинг 
хатолигини биламизу, аммо 
ўша пайт кичик ақлимиз буни 
тушуниб етишга қодир 
эмаслигини ҳам яхши 
англаймиз. Фарзандларимиз 
хато ёки тўполон қилганда, 
гапимизга қулоқ тутмаганда, 
уларга бақиришдан аввал 
болалигимизни ва уларнинг 
ҳам бола эканлигини 
унутмасак, биздан ҳам жуда 
ажойиб ота‑оналар чиқишига 
умидим катта.

Ermak qilib xamma qizga gap 
otguncha. 
Do'stlar bn tuni bo'yi gap 
sotkuncha. 
O'rinni ham rasvo qilmay tong 
otguncha. 
Iboli bir go'zal topib uylanvoling. 
Bevafolar makridan kuymay 
desez. 
O'ziz bo'ydoqlar safida ko'rmay 
desez. 
Bundan buyon paypog'imni 
yuvmay desez. 
Iboli bir go'zal topib uylanvoling. 
Topganimni faqat uyga taway 
desez. 
Iwdan kelib tayyor owni oway 
desez. 
Kuyov bolib chimildiqdan oway 
desez. 
Iboli bir gozal topib uylanvoling. 
Onam bitta yaxwi kelin osin 
desez. 
Mandan keyin bitta voris qosin 
desez. 
Bizadayam kotta razxod bosin 
desez. 
Iboli bir gozal topib uylanvoling. 
Otam uydi katta seyfni ochsin 
desez. 
Akam endi bitta do'mga ko'chsin 
desez. 
Jojonning chakaklari o'chsin 
desez. 
Iboli bir gozal topib uylanvoling....

Ayol hayz siklining ma'lum bir 
davrida tuxumdondan tuxum 
hujayralarining yetilib chiqib, 
bachadon bo'ynida joylashib, 
urug'lanishiga tayyor bo'lib 
turishiga ovilyatsiya deyiladi. 
Ovulyatsiyani bilish ayol uchun 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Chunki ovulyasiya kuni va undan 
bir necha kun oldin va keyin 
amalga oshirilgan jinsiy aloqadan 
so'ng ayolning (boshqa faktorlar 
mavjud bo'lmasa - masalan jinsiy 
kasalliklar, qo'shimcha saqlanish 
vositalardan foydalanish va 
hokazo) homilador bo'lish 
ehtimoli yuqori bo'ladi. 
Ovulyasiyaga qarab er- 
xotin homiladorlikdan saqlanishi 
mumkin, ya'ni o'vulyasiya kunlari 
jinsiy aloqa qilinmaydi yoki jisniy 
aloqa bo'lsa ham prezervativdan 
foydalaniladi. Ammo ovulyasiya 
bo'layotganini aniq bilish juda 
qiyin. 
Ovulyasiyani qanday aniqlash 
mumkin: 
1. Ultra tovushli diagnostika orqali 
(eng aniq yo'l). 
2. Ovulyasiya testlari (Dorixonada 
sotiladigan maxsus test: siydik 
testerga tomchilash yordamida 
ovulyatsiya yaqinlashayotgani 
aniqlanadi). 
3. Qon tekshiruvi. Saboq.Org saytidan olingan. 4. Rektal (anusdagi) haroratni 
kuzatish (Bunda bir necha oy 
davomida rektal harorat 
aniqlanadi. Buning uchun har kuni 
ertalab o'rindan turmasdan 
anusga termometr joylashtirilib 5 
daqiqa davomida ushlanadi. Har 
kungi harorat yozib boriladi. 
Haroratning muntazam ko'tarilishi 
ovulyatsiya jarayoni 
yaqinlashayotganidan dalolat 
beradi. Haroratning eng yuqori 
darajaga ko'tarilgani ovulyasiya 
yaqinlashganini ko'rsatadi. 
Haroratning ko'tarilib pasayib 
borishi ovulyasiya o'tib ketganini 
ko'rsatadi. Agar harorat 
ko'tarilgan holda qolsa, demak 
homiladorlik vujudga kelgan 
bo'lishi mumkin. Bu usul jinsiy 
a'zolarda infeksion kasallik mavjud 
bo'lmagandagina ishonchlidir) 
5. Qindagi suyuqlik (Ovulyasiya 
paytida qindan ajraladigan 
suyuqlik ko'payadi, cho'ziluvchan 
va tuxum oqiga o'xshash rangda 
bo'ladi. Ovulyasiya o'tgandan 
keyin qindagi suyuqlik ancha 
kamaygani yoki umuman yo'q 
bo'lgani seziladi.) 
6. Og'riq (Hayz siklining o'rtalarida 
paydo bo'ladigan bel, ko'krak va 
qorin pastidagi og'riqlar 
ovulyatsiya jarayoni 
bo'layotganidan dalolat berishi 
mumkin.) 
7. Ayrim ayollarda ovulyatsiya 
paytida libido (jinsiy aloqaga 
intilish) kuchayishi kuzatiladi. 
Homiladorlikdan saqlanish 
vositasida ovulyatsiya kunini 
hisoblab yurish yo'li (ovulyasiya 
kuni atrofida jinsiy aloqa qilmaslik 
yoki aloqa davomida 
prezervativdan foydalanish) 
ishonchsiz bo'lishiga qaramay, 
ko'pchilik undan foydalanadi. 
Homilador bo'lishni istagan har bir 
ayol esa aynan ovulyatsiya kuni 
yoki undan bir necha kun oldin va 
keyin jinsiy aloqada bo'lishi kerak.

Har bir ayol ovulyasiya haqida 
qandaydir ma'lumotga ega bo'lishi 
kerak. Homilador bo'lish uchun u 
juda muhim bo'lsa, 
homiladorlikdan saqlanish 
maqsadida ham undan xabardor 
bo'lish kerak. Ovulyasiya haqida 
eng dolzarb savollarga javob 
olamiz. 
1. Nega menga ovulyasiya 
kunlarini bilish kerak? 
Ovulyasiya homilador bo'lish 
uchun eng muhim davr 
hisoblanadi. Normada ayolda bir 
hayz sikli davomida o'rtacha 6 
kun ichida urug'lanish imkoniyati 
mavjud bo'ladi. Aynan shu 
kunlarda jinsiy aloqa yuz bersa, 
ayol homilador bo'lish ehtimoli 
mavjud bo'ladi. 
Ovulyasiya kunlarini bilish 
ayniqsa, bepushtlik muammosi 
yuz berganda, jinsiy aloqalar 
muntazam bo'lmaganda, hayz sikli 
har xil bo'lganida juda muhim 
bo'ladi. Shunda homilador bo'lish 
uchun barcha harakat aynan o'sha 
o'vulyasiya kunlariga qaratilgan 
bo'lishi talab etiladi. 
2. Qanday qilib ovulyatsiya 
bo'layotganidan xabar topishim 
mumkin? 
Ba'zi ayollar o'zidagi gomonal 
o'zgarishlarni kuzatish jarayonida 
o'z ovulyasiya kunlarini ayta 
oladilar. Bu o'zgarishlarga bel 
og'rishi, qindan ko'proq suyuqlik 
ajralishi va boshqalar kiradi. Lekin 
bu alomatlar orqali ovulyasiyani 
aniq belgilab bo'lmaydi. 
Undan tashqari aptekada 
sotiladigan ovulyasiya testlari va 
Ultra tovushli diagnostika 
ovulyasiya bo'layotganini aniq 
ko'rsatishi mumkin. 
3. Bazal harorat nima degani? 
Bazal harorat dumba kirish joyi 
(anus) dagi haroratga aytiladi. Bu 
haroratning o'zgarishiga qarab 
ham ovulyasiyani aniqlash 
mumkin. Chunki ovulyasiyaga 
sababchi progesteron gormoni 
tana haroratini oshiradi. Saboq.Org saytidan olingan. Bazal harorat dumba kirish joyi 
(anus) dagi haroratga aytiladi. Bu 
haroratning o'zgarishiga qarab 
ham ovulyasiyani aniqlash 
mumkin. Chunki ovulyasiyaga 
sababchi progesteron gormoni 
tana haroratini oshiradi. 
Bazal harorat orqali ovulyasiyani 
bilish: 
Har kuni ertalab o'rindan 
turmagan holda o'z bazal 
haroratingizni o'lchaysiz va bir 
joyga yozib qo'yasiz. Ovulyasiya 
yaqinlashayotganda shu harorat 
asta ortishni boshlaydi. Aynan 
harorat ortishidan 1-2 kun keyin 
siz urug'lanish uchun moyilsiz. 
Harorat oshishini prognoz qilish 
uchun bazal harorat kamida 3 oy 
davomida kuzatilib yozib borilishi 
kerak. Shunda keyingi siklda 
tahminan harorat ko'tarilishi 
kuzatilishidan so'ng jinsiy aloqada 
bo'lish homiladorlikka olib kelilshi 
mumkin. Haroratning 
ko'tarilgandan so'ng pasayishi 
ovulyasiya o'tib ketganidan dalolat 
beradi. (Ko'tarilish va pasayish 
odatda 0.4-0.6 darajani tashkil 
etadi) 
4. Ovulyasiya kunlarini bilib 
homiladorlikdan saqlansam 
bo'ladimi? 
Ba'zi ayollar homilador bo'lmaslik 
uchun ovulyasiya kunlarini bilib, 
shu kunlarda jinsiy aloqa 
qilmaslikka, yoki shu kunlari 
qo'shimcha saqlanish 
vositalaridan foydalanishga amal 
qiladilar. Afsuski, bu yo'l 
homiladorlikdan saqlanish uchun 
qo'l kela olmaydi. Chunki 
ovulyasiya sodir bo'lishi 
organizmning umumiy gormonal 
holatiga bog'liqdir. Hattoki, 
asabiylashish ham rejadagi 
ovulyasiya kunlarini o'zgartirib 
yuborishi mumkin. 
5. Ovulyasiya kunlarini kutib aynan 
o'sha kunlar oralig'ida jinsiy 
aloqada bo'lsam, homilador 
bo'lishim aniqmi? 
Albatta homilador bo'lish uchun 
ayolda ovuyasiya bo'lishi darkor. 
Lekin undan tashqari erkakning 
salomatligi, ayoldagi boshqa 
gormonal holatlar va jinsiy 
kasallliklar mavju bo'lmagani 
muhim ahamiyatga ega. Shuning 
uchun homiladorlikka tayyorgarlik 
ko'rayotgan ayollar ovulysiyaga 
bog'lanib qolib fikri-hayoli uni 
hisoblab, aynan o'sha kunlari 
aloqada bo'lishni mo'ljallab 
stressga tushmay, o'z hayotlarini 
har doimgidek davom etishlari 
kerak. Stress, ba'zida ovulyasiya 
bo'lmasligini ham keltirib 
chiqaradi. 
Ayol umuman ovulaysiya kunlarini 
tahminan bilib, shunga muvofiq 
yo'l tutishi maqsadga muvofiq 
bo'ladi. Lekin ertayu-kech barcha 
harakatini ovulyasini hisoblashga 
qaratib yurgan ayollarda 
asabiylashish kuchli bo'lib, 
homiladorlik yuz berishiga 
ba'zida to'sqinlik qilishi ham 
mumkin.

Tug'sh yoshidagi har bir ayol 
o'rtacha har 28-32 kunda hayz 
ko'radi. Hayz siklidan tashqari 
ovulyasiya sikli ham mavjud. U 
haqda bilish ovulyatsiyani 
hisoblashda yordam beradi. 
Ovulyasiya sikli fazalari: 
Hayzning birinchi kunidan 
boshlab follikulyar yoki hayz fazasi 
boshlanadi. Bu davrda ayol 
tuxumdonida bir necha follikula 
o'sishni boshlaydi. 
Hayz boshlangan kunidan 7 
kunga kelib ovulyator faza davom 
etadi. Shu davrda asosiy follikul 
ajralib, unda tuxum hujayrasi 
rivojlanadi. 
Yigirma sakkiz kunlik hayz 
siklining 14 kunida ovulyatsiya 
sodir bo'ladi. Shu kunda yuqorida 
ta'kidlangan asosiy follikula 
yoriladi: undan yetilgan tuxum 
hujayrasi chiqadi. Aynan shu 
damda ayol ovulyasiya og'riqlarini 
his etishi mumkin. Ovulyasiya 
o'tgandan so'ng tuxum hujayrasi 
bachadon tomon harakatlanadi. Saboq.Org saytidan olingan. Turli xil tadqiqotlar natijasiga 
ko'ra tuxum hujayrasi 24-48 soat 
yashaydi. 
Yigirma sakkiz kunlik siklning 15 
kunidan boshlab sariq tanaha 
fazasi boshlanadi - bu davr 
ovulyasiya bilan keyingi hayz 
kelishining orasidagi muddatga 
aytiladi. Bu davrda yorilgan 
follikula devorchasi yog'lar va 
lyutein pigmentini yig'a boshlaydi. 
Bu pigment follikulaga sariq rang 
beradi. Shuning uchun ushbu 
follikulani endi sariq tanacha, bu 
davrni esa sariq tanacha davri deb 
atashadi. Agar o'tgan ovulyasiya 
kunlari urug'lanish sodir 
bo'lmagan bo'lsa, sariq tana davri 
yakunlanishida yangi hayz 
boshlanadi. 
Ovulyasiya sikli o'zgarib turishi 
ham mumkin: 
1 yil mobaynida ( normada 
ayolda 2-3 marta hayz sikli 
ovulyasiyasiz o'tishi mumkin); 
Tuqqandan so'ng; 
Abortdan so'ng 3 oy davomida; 
40 yoshdan so'ng.

Homilador bo'lish ovulyatsiya 
bo'lishiga bevosita bog'liq 
bo'lgani uchun ovulyatsiya 
bo'lmasligi homilador bo'lishga 
to'sqinlik qiladi. 
Lekin sog'lom ayolda ham 1 yil 
mobaynida normada 2-3 hayz 
sikli ovulyatsiyasiz o'tadi. Yoshi 
katta bo'lgan sari shunday 
ovulyatsiyasiz hayz sikllari 
ko'payaveradi. 
Agar yilda 4 va undan ko'p hayz 
sikli ovulyatsiyasiz bo'lsa, u holda 
ginekologga uchrash talab etiladi. 
Ba'zida ovulyatsiya bo'lmasligi 
endokrin yoki ginekologik 
kasallliklar mavjudligidan dalolat 
berishi mumkin. 
Ovulyatsiya qaysi hollarda 
bo'lmaydi: 
Homiladorlikda; 
Klimaksda; 
Ayol organizmi gormonal 
holatining buzilishida (bu holatga 
stress ham sababchi bo'lishi 
mumkin); 
Ba'zi dori vositalarni qabul qilish 
natijasida. Saboq.Org saytidan olingan. Homilador bo'lishning tabiiy 
usullari yordam bermaganda, 
ovulyatsiyani qo'zg'atish yo'li 
qo'llaniladi. Ma'lum bir dori 
vositasi yordamida, shifokor 
nazorati ostida ovulyatsiya sun'iy 
ravishda keltiriladi. Bu jarayonni 
uy sharoitida shifokor nazoratisiz 
amalga oshirish mumkin emas.

Ovulyasiya o'z vaqtida, kechikib 
yoki oldinroq sodir bo'lishi 
mumkin. Odatda o'z vaqtida 
keladigan ovulyasiyada homilador 
bo'lish muammosi bo'lmaydi (agar 
erkak sog'lom bo'lsa). Lekin 
kechikkan va erta sodir bo'ladigan 
ovulyatsiya ba'zida homilador 
bo'lishga qiyinchilik yaratib berishi 
mumkin. 
Erta ovulyasiya 
Erta sodir bo'lgan ovulyasiyaga 
tuxum hujayrasini follikuladan 
hayz siklining o'rtasida emas, 
balki oldinroq ajralib chiqishiga 
aytiladi. Bunga quyidagilar sabab 
bo'lishi mumkin: 
intensiv jinsiy aloqa ; 
jismoniy kuchanish (og'ir 
ko'tarish, og'ir jismoniy 
mashg'ulotlar); 
stress; 
dieta; 
kasalliklar; 
gormonal holatning buzilishi. 
Agar ayolda hayz siklining o'zi 
notog'ri bo'lsa, u holda ovulyatsiya 
erta yo kech kelishini aniq aytib 
bo'lmaydi. Bu holat organizmda 
gormonal buzilish ro'y 
berganligidan dalolat beradi.Saboq.Org saytidan olingan. Agar ayolda hayz siklining o'zi 
notog'ri bo'lsa, u holda ovulyatsiya 
erta yo kech kelishini aniq aytib 
bo'lmaydi. Bu holat organizmda 
gormonal buzilish ro'y 
berganligidan dalolat beradi. 
Hatto ozish , qattiq siqilish, ba'zi 
kasalliklar ham ovulyatsiya erta 
o'tishiga sababchi bo'lishi 
mumkinligi tufayli, ko'pchilik 
ayollarda erta ovulyasiya yuz berib 
turadi. 
Kechki ovulyasiya 
Ba'zida organizmdagi gormonal 
holatning buzilishi natijasida 
ovulyasiya o'z vaqtidan kechroq 
sodir bo'ladi. Shunday holatlarda 
ovulyatsiyani aniq tutib olish 
uchun ultra tovushli 
diagnostikadan foydalansa bo'ladi.